160 lat temu, w nocy z 22 na 23 stycznia 1863 roku, wybuchł największy polski zryw narodowy - nazwany powstaniem styczniowym.
Mimo, że walki powstańcze nie toczyły się bezpośrednio na ziemiach zaboru pruskiego, wielu jego mieszkańców zaangażowało się w różne formy pomocy walczącym, a niektórzy przekraczali granicę rosyjską i dołączali do oddziałów partyzanckich formowanych na terenie Królestwa Polskiego.
Również mieszkańcy ziemi krotoszyńskiej udzielali pomocy powstańcom, lub też przedostawali się przez granicę i toczyli bezpośrednią walkę z rosyjskim zaborcą. Najbardziej znanym powstańcem z naszego regionu był wywodzący się z Krotoszyna dyktator zrywu - Marian Langiewicz, o którym nagraliśmy jakiś czas temu YouTube'owy materiał.
Poniżej publikujemy niepełną listę osób związanych z ziemią krotoszyńską, które najczęściej z bronią w ręku wzięły udział w powstaniu styczniowym. Listę opracował nasz już emerytowany pracownik – Daniel Szczepaniak.
Biederman Mateusz – Zduny, powstaniec, dzierżawca, zmarł w Zdunach 1894 roku.
Bomski Onufry – Psie Pole, rolnik, powstaniec, ujęty przez Rosjan i przekazany Prusom.
Buczkowski Walenty – Borek, 1at 31, czeladnik szewski, ujęty pod Pleszewem 7 maja 1863 roku.
Budzyński Jan – Kuklinów, zarządca majątku Chełkowskich, uczestnik powstań z lat 1830 i 1848 i 1863.
Bukowski Walenty – Szalejewo, inspektor gospodarczy, powstaniec ujęty przez Rosjan pod Włocławkiem w marcu 1863 roku i wywieziony w głąb Rosji. W roku 1867 przekazany Prusom.
Chełkowski Franciszek – Starygród, dziedzic, powstaniec.
Chełkowski Ildefons – Kuklinów, ziemianin, organizator pomocy materialnej dla powstania, za czynny udział w powstaniu skazany przez władze pruskie na 1,5 roku więzienia. Zmarł w Poznaniu w 1904 roku.
Chełmicki Józef – Gościejew, dziedzic, działacz Komitetu Działyńskiego w powiecie krotoszyńskim, aresztowany 6 maja 1863 roku. Oskarżony w procesie berlińskim w grudniu 1864 roku o zdradę stanu, uniewinniony. Zmarł w roku 1876.
Cieszyński Tomasz – Koźmin, uczeń gimnazjum w Krotoszynie, powstaniec. Zmarł w 1891 roku.
Chłapowski Karol – Sośnica, syn ziemianina, student, powstaniec w oddziale Taczanowskiego i Langiewicza, przekazany Prusom. Zmarł w 1914 roku.
Chłapowski Ludwik – Sośnica, syn ziemianina, student, powstaniec w oddziale Taczanowskiego, wzięty do niewoli i przekazany Prusom.
Chodacki Witold – Czarny Sad, dziedzic, działacz Komitetu Działyńskiego w powiecie krotoszyńskim, powstaniec w oddziale Langiewicza. Ujęty 1 maja 1863 roku. na granicy między wsią Cieśle – Spławie powiat Września.
Czermiński – Sulmierzyce, nauczyciel, ochotnik aresztowany pod Wrześnią.
Dalbor Maksymilian – Poznań, zdezerterował z armii pruskiej by dołączyć do powstańczego oddziału Edmunda Taczanowskiego. Ranny trafił do niewoli z której zbiegł i dołączył do oddziału Ludwika Żychlińskiego. Na początku 1864 roku ponownie w rosyjskiej niewoli, był więziony w cytadeli warszawskiej i został zesłany na Syberię. Po powrocie z zsyłki przekazany Prusom i więziony w twierdzy głogowskiej. Uczestnik wojny prusko-francuskiej. Przeniósł się w okolice Lwowa, a po odzyskaniu przez Polskę niepodległości zamieszkał w Krotoszynie. Zmarł w 1923 roku i został pochowany na krotoszyńskim cmentarzu parafialnym
Drygas Ignacy – Zimnowoda, parobek, wiosną 1863 roku zdezerterował do powstania z pruskiego wojska w Ostrowie. Walczył w województwie kaliskim i sandomierskim. Ranny i wzięty do niewoli. Zesłany w głąb Rosji skąd powrócił w roku 1868. Autor pamiętnika wydanego w 1892 roku.
Gdasiewicz Stanisław – Kobylin, powstaniec w oddziale A. Korytyńskiego. Poległ pod Lututowem powiat Wieluń 15 czerwca 1863 roku.
Gostyński Ignacy – Lipowiec koło Koźmina, rolnik, powstaniec w oddziale mjr Stanisława Szumlańskiego. Walczył m. in. pod Cyrusową Wolą koło Zgierza. Ranny w bitwie pod Dobrą koło Warty 7 maja 1863 roku dostał się do niewoli. Zesłany do rot aresztanckich, budował linię kolejową Moskwa – Odessa. Przekazany Prusom.
Graeve Aleksander – Karolew koło Borku, baron, Niemiec, działacz Komitetu Działyńskiego oskarżony o zdradę stanu. Zmarł w Karolewie w roku 1883. Pochowany w Borku.
Hartlieb Albert – Borek, Niemiec, zegarmistrz, powstaniec ujęty pod Rychwałem 4 czerwca 1863 roku i przekazany Prusom.
Jackowski – Chwaliszewo, inspektor gospodarczy, ochotnik, aresztowany przez Prusaków 7 maja 1863 r.
Jackowski Maciej – Borek, uczeń kołodziejstwa, ochotnik ujęty pod Pleszewem 7 maja 1863 roku.
Jarachowski Cyprian – Pogorzela, ksiądz, komisarz cywilny Komitetu Działyńskiego na powiat krotoszyński. Organizator grup powstańczych dla oddziałów Taczanowskiego. Aresztowany 6 maja 1863 roku. Skazany w procesie berlińskim za zdradę stanu na 1,5 roku więzienia. Od 1865 roku proboszcz parafii w Pępowie, gdzie zmarł w roku 1898.
Jarnatowski Adam – Koźmin, lekarz, społecznik, działacz Komitetu Działyńskiego w powiecie krotoszyńskim. Aresztowany 6 maja 1863 roku i więziony w Poznaniu i Berlinie. Zwolniony w sierpniu 1863 roku, powrócił do Koźmina. Zmarł w Poznaniu w roku 1905.
Karbowiak Franciszek – Krotoszyn, powstaniec, zmarł 21 sierpnia 1923 roku w Krotoszynie, pochowany na miejscowym cmentarzu parafialnym.
Karolewski Piotr – Sulmierzyce, powstaniec w oddziale A. Korytyńskiego. Poległ w bitwie pod Lututowem 15 czerwca 1863 roku.
Kaźmierczak – Sulmierzyce, powstaniec w oddziale A. Korytyńskiego. Poległ w bitwie pod Lututowem 15 czerwca 1863 roku.
Kegel Józef – Konarzew, pisarz gospodarczy, powstaniec w oddziale Ganier de Albina. Ujęty w bitwie pod Cieślami Wielkimi koło Wrześni 15 lipca 1863 roku.
Kociałkowski Jan – Borek, czeladnik, ochotnik ujęty pod Pleszewem.
Kokot Władysław – Sulmierzyce, powstaniec w oddziale A. Korytyńskiego. Poległ w bitwie pod Lututowem 15 czerwca 1863 roku.
Konieczny Władysław – Sulmierzyce, lat 24, krawiec, ochotnik ujęty pod Wrześnią.
Kozłowski Ludwik – Koźmin, powstaniec w oddziale Taczanowskiego, ranny w bitwie pod Pyzdrami 29 kwietnia 1863 roku i aresztowany w majątku Przybysław koło Wrześni.
Kręgielski Jan – Koźmin, lat 25, rymarz, ochotnik ujęty pod Pleszewem 7 maja 1863 roku.
Langiewicz Marian – Krotoszyn, generał, dowódca jednego z największych oddziałów powstańczych w pierwszych miesiącach zrywu, od 10 marca 1863 roku dyktator powstania. Wskutek zdrady internowany przez Austriaków i uwięziony w twierdzy Josefstadt. Po zwolnieniu wyjechał do Szwajcarii, a następnie do Turcji. Zmarł w Stambule w 1887 roku.
Lär Anton – Krotoszyn, lat 24, Niemiec, mieszczanin, powstaniec ujęty i zesłany do rot aresztanckich w głąb Rosji. Budował linię kolejową pod Tułą. Przekazany Prusom.
Laudowicz Mieczysław – Sulmierzyce, powstaniec w oddziale A. Korytyńskiego poległ w bitwie pod Lututowem 15 czerwca 1863 roku.
Layer Antoni – Borek, szewc, powstaniec ujęty przez Rosjan i zesłany na Sybir. W roku 1867 przekazany Prusom.
Lewandowicz Tomasz – Koźmin, rolnik, powstaniec w oddziale gen. Langiewicza. Zmarł w Koźminie w 1933 roku.
Lewandowicz Łukasz – Koźmin, ur. 11 października 1838 roku. Ranny w Powstaniu. Powrócił do Koźmina. Zmarł 2 sierpnia 1928 roku.
Liczbiński Karol – Borek, czeladnik ochotnik, aresztowany przez Prusaków pod Pleszewem 7 maja 1863 roku.
Machnik Wincenty – Sulmierzyce, lat 24, robotnik sezonowy, ochotnik aresztowany w drodze do powstania pod Wrześnią.
Majsnerowicz Józef – Konarzew, ziemianin, powstaniec aresztowany i zesłany do rot aresztanckich w Tule.
Malinowski Józef – Borek, czeladnik, ochotnik, ujęty pod Pleszewem 7 maja 1863 roku.
Maliski Hugo – Krotoszyn, uczeń Gimnazjum w Ostrowie. Powstaniec w oddziałach Taczanowskiego, poległ w bitwie pod Ignacewem 9 maja 1863 roku.
Marcińczak Józef – Unisław, chłop, powstaniec walczył pod Grochową koło Rychwała 30 maja 1863 roku. w oddziale płk. Calliera, następnie w oddziałach gen. Langiewicza w Kieleckim.Wzięty do niewoli i więziony pół roku w cytadeli warszawskiej, następnie przekazany Prusom. Zmarł w Krotoszynie w 1918 r.
Marczak Wojciech – Rojewo, robotnik wiejski, powstaniec ujęty 13 sierpnia 1863 roku w Królestwie Polskim i przekazany Prusom.
Matuszewski Józef – Bestwin, student z Poznania, ochotnik ujęty 10 maja 1863 roku przez Rosjan na granicy i przekazany Prusom.
Mazurek Konstanty – Sulmierzyce, powstaniec II kompanii kpt. Łuczywka w oddziałach Taczanowskiego. Wzięty do niewoli w bitwie pod Nieznamicami koło Częstochowy 29 sierpnia 1863 roku. Przekazany 20 października 1863 roku. Prusom i wkrótce zwolniony. Zmarł w Sulmierzycach w 1936 roku.
Meinerowicz Józef – Konarzew, powstaniec ujęty przez Rosjan pod Koninem.
Nawrocki Jan – Sulmierzyce, syn obywatela, powstaniec ujęty przez Rosjan pod Koninem i przekazany Prusom 7 maja 1863 roku.
Nawrocki Michał – Sulmierzyce, kleryk Seminarium Duchownego w Poznaniu. Powstaniec w oddziale kpt. Mielęckiego. Ciężko rany w bitwie pod Olszakiem koło Konina 22 marca 1863 roku. Po powrocie do zaboru pruskiego karnie wcielony na 2,5 roku do wojska pruskiego.
Niemczewski Józef – Łagiewniki, nauczyciel, powstaniec w oddziałach Oksińskiego, Taczanowskiego i Korytowskiego. Ranny w potyczce pod Koźminkiem i wzięty do niewoli. Zesłany do rot aresztanckich w Tule. W roku 1865 zesłany do Irkuckiej Guberni. Po reklamacji rządu pruskiego został karnie wcielony do armii pruskiej.
Paternowski Ignacy – Borek, czeladnik, ochotnik aresztowany pod Pleszewem 7 maja 1863 roku.
Paternowski Jan – Krotoszyn, powstaniec ujęty przez Rosjan pod Koninem 7 maja 1863 roku i przekazany Prusom.
Przyłuski Władysław – Łagiewniki, ziemianin, brał czynny udział w przygotowaniu oddziału do powstania w lutym 1863 roku w północnych powiatach Wielkiego Księstwa Poznańskiego.
Radecki – Krotoszyn, powstaniec.
Radkowski Stanisław – Koźmin, cieśla, powstaniec ujęty przez Rosjan 10 maja 1863 roku i przekazany Prusom.
Radoński Seweryn – Psie Pole, ziemianin, komisarz wojskowy na powiat krotoszyński. Aresztowany 6 maja 1863 r. i sądzony w procesie berlińskim za zdradę stanu. Uniewinniony.
Robiński Seweryn – urodzony 6 stycznia 1837 roku w Krotoszynie, lekarz medycyny, w powstaniu walczył do kwietnia 1864 roku. Prześladowany opuścił Wielkopolskę osiedlając się w Berlinie, gdzie zmarł w roku 1912.
Ruge Maksymilian – Koźmin, powstaniec. Zmarł w Koźminie w 1894 roku.
Ruszkiewicz Antoni – Koźmin, bednarz, powstaniec ujęty przez Rosjan 10 maja 1863 roku i przekazany Prusom.
Schirach Richard – Krotoszyn, Niemiec, gimnazjalista, 22 kwietnia 1863 roku opuścił Krotoszyn udając się na teren powstania. Aresztowany przy przekraczaniu granicy.
Schneider Franciszek – Borek, lat 24, czeladnik młynarski, ochotnik, aresztowany przez Prusaków.
Schultz Ignacy – Borek, czeladnik, ochotnik, aresztowany przez Prusaków nad granicą 7 maja 1863 roku.
Schumacher Robert – Krotoszyn, Niemiec, gimnazjalista, 22 kwietnia 1863 roku opuścił Krotoszyn udając się do powstania. Aresztowany przy przekraczaniu granicy.
Skrzypczak Mikołaj – Chwaliszew, ochotnik, aresztowany pod Pleszewem w drodze na teren powstania.
Snadny Mateusz – Borownica koło Zdun, powstaniec, poległ.
Spychałowicz Sylwester – Krotoszyn, nauczyciel w Szkole Powiatowej w Krotoszynie, powstaniec. Zmarł w 1886 roku w Krotoszynie.
Staśkiewicz Stanisław – powstaniec. Zmarł w Krotoszynie 8 lutego 1900 roku.
Stephan Gustaw – Borek, lat 25, Niemiec, kowal, ochotnik ujęty pod Pleszewem 7 maja 1863 roku.
Suchecki Ludwik – Bożacin, ziemianin, powstaniec.
Szepke Jan – Krotoszyn, powstaniec ujęty przez Rosjan i zesłany do rot aresztanckich w Tule.
Szrader Napoleon – Skałów, ziemianin, członek Komitetu Działyńskiego w powiecie krotoszyńskim. Powstaniec 1830 roku, odznaczony Krzyżem Virtuti Militari. Aresztowany 6 maja 1863 roku, więziony w Forcie Winiary w Poznaniu. Po zwolnieniu z więzienia powrócił do Skałowa, gdzie zmarł 16 grudnia 1884.
Szymański Władysław – Koźmin, ochotnik, ujęty 15 czerwca 1863 roku pod wsią Cieśle w powiecie pleszewskim.
Szymański Władysław – Sulmierzyce, podoficer pruski, w powstaniu wachmistrz w oddziale Walentego Parczewskiego. Poległ w bitwie pod Kterami koło Kutna 9 lipca 1863 roku.
Trawiński Andrzej – urodzony w 1815 roku w Krotoszynie, urzędnik gospodarczy, komisarz wojskowy w powiecie Olkusz, po powstaniu na emigracji we Francji, gdzie zmarł.
Triebek Jan – Sośnica, lat 27, woźnica, ochotnik aresztowany pod Wrześnią.
Wandtke Konstanty – Skałów, cukiernik, członek Komitetu Działyńskiego w powiecie krotoszyńskim, od kwietnia 1863 roku, powstaniec. Aresztowany pod Wrześnią w czerwcu 1863 roku.
Will Hermann – Henryków, Niemiec, powstaniec ujęty przez Rosjan i przekazany Prusom.
Winiewicz Jan – Sulmierzyce, powstaniec w oddziale A. Korytyńskiego, poległ w bitwie pod Lututowem 15 czerwca 1863 roku.
Wiśniewski August – Sulmierzyce, powstaniec w oddziale A. Korytyńskiego, poległ w bitwie pod Lututowem 15 czerwca 1863 roku.
Woliński Makary – Krotoszyn, powstaniec ujęty pod Koninem 7 maja 1863 roku i przekazany Prusom.
Wolniewicz Jan – Sulmierzyce, syn obywatela, ochotnik, aresztowany pod Pleszewem 7 maja 1863 roku.
Wychrowski Józef – Dobrzyca, czeladnik piekarski, ochotnik aresztowany w powiecie wrzesińskim 10 lipca 1863 roku.
Zaborowski Nikodem – Wyganów, syn ziemianina, absolwent Gimnazjum w Ostrowie, powstaniec w oddziale Taczanowskiego. Poległ w bitwie pod Ignacewem 8 maja 1863 roku.
Zakrzewski Ludwik – Krotoszyn, pomocnik kupiecki, powstaniec, ujęty przez Rosjan i wydany Prusom 6 czerwca 1863 roku pod Wrześnią.
Zawada Andrzej – Budy, stangret, powstaniec, ujęty przez Rosjan 16 listopada 1863 roku i przekazany Prusom.
Ziemczak Jakub – lat 23, rolnik z powiatu krotoszyńskiego, powstaniec, ujęty przez Rosjan i wywieziony do rot aresztanckich w Tule. Przekazany Prusom.
Zworowski Ignacy – Borek, czeladnik, ochotnik, aresztowany pod Pleszewem 7 maja 1863 roku.
Cześć Ich Pamięci
